Hà Nội Xưa - Phố Hàng Hòm

Phố Hàng Hòm là một trong những phố nằm trong khu phố cổ Hà Nội. Thời Pháp, phố có tên là Rue des Caisses (dịch tên phố Hàng Hòm). Sau 1945, tên này vẫn được giữ nguyên.

Phố Hàng Hòm dài một trăm hai mươi mét ở trên đất cũ thôn Cổ Vũ. Vào khoảng giữa thế kỷ 18, một số người làng Hà Vĩ (phủ Thường Tín – Hà Đông) có nghề cổ truyền làm đồ gỗ sơn, ra Hà Nội lập nghiệp, đến ở phố này.

Trong phố còn ngôi đình (số nhà 11) do người Hà Vĩ lập ra thờ ông tổ nghề sơn là Trần Lư. Khu nhà này bên ngoài là đình hai bên có bệ ngồi của các quan viên; bên trong là đền, đền thờ chư vị, tuần rằm lên đồng lên bóng. Người Hà Vĩ vẫn giữ tập quán và phong tục hàng giáp, lễ bái ở đình. Hàng năm đình vào đám đầu tháng 2 âm lịch, có tế lễ rước sách (rước kiệu thần quanh phố); ngày vào đám dân làng Hà Vĩ ở Thường Tín cũng ra dự, mang cả đồ thờ theo, xong đám lại đem về.

Quang cảnh đám rước trên phố

Người phố Hàng Hòm đa số là người dân Hà Vĩ, về sau thêm cả người làng Đa Sĩ. Trong phố chỉ có một gia đình là người Hoa Kiều (số nhà 16) cùng sản xuất hòm gỗ. Hàng Hòm làm đồ gỗ sơn: hòm, tráp bằng gỗ sơn then (đen), hòm đựng quần áo, tráp đựng giấy bút. Về sau làm cả hòm gỗ mộc sơn bằng sơn tây màu cánh dán. (Hòm da khoá chuông sắm cho cô dâu về nhà chồng thì mua ở hiệu khách Hàng Buồm).

Việc sản xuất đồ gỗ lúc đầu hòm là chính: thợ làm ngay trong nhà, ngoài cửa hàng bày hàng bán. Những gia đình ít vốn, thuê buồng ở phía sau rẻ tiền, nhận việc bên ngoài về làm lấy công. Sau thêm đồ sơn mài: sơn then, sơn cánh dán có vẽ hoa lá. Làm cả câu đối, quả tráp giầu, ngai thờ. Già nửa phố là những nhà làm hòm, chỉ có đôi ba nhà làm đồ sơn mài.

Vào khoảng những năm ba mươi trở đi, Hàng Hòm theo nhu cầu mới, sản xuất thêm hàng đồ da cần cho những người đi xa: va li, cặp da, túi du lich. Và lác đác thêm mấy nhà làm khăn xếp, mũ tây và giày vải thêu; đó là những gia đình ở bên Hàng Gai, Hàng Trống tràn sang.

Ngõ Hàng Chỉ nằm giữa số nhà 31 và 33 Hàng Hòm.

Hàng Hòm là một phố cũ, nhà cửa làm đã lâu đời, kiểu cũ cũng như ở các phố cổ khác Cầu Gỗ, Hàng Quạt, Hàng Cân: nhà phía mặt ngoài còn những chỗ không theo thẳng hàng, gác kiểu “chồng diêm”; một số ít nhà được cải tạo lại nâng hai tầng song chưa nhiều.

Một điểm đặc biệt của Hàng Hòm là tập trung ở đầu phố chỗ giáp Hàng Gai – Hàng Hài nhiều hàng cơm nhỏ, hàng nước; có đến ba, bốn hàng thịt chó và hàng cháo lòng (chỗ trông sang ngõ Hàng Chỉ, khách hàng là những người chờ lĩnh báo ở trong ngõ mang đi bán).

Phố Hàng Hòm nhìn từ điểm giao cắt với phố Hàng Gai - Hàng Bông. Cũng như nhiều bức ảnh xưa, các bức bưu thiếp này cho thấy có một thời trên các phố Hà Nội có hai loại cột điện: loại cột truyền tải, một loại cột đèn chiếu sáng 



Ngôi nhà góc phố, nơi một người đàn ông đang cúi nhìn xuống phố từ hàng lan can tầng 2, là ngôi nhà đầu tiên của phố Hàng Bông bên dãy số chẵn (số 2). Cạnh đó là một cơ sở thờ tự (của người Hoa?)



Góc phố chỉ còn lại một cột điện, đảm nhiệm luôn chức năng chiếu sáng



Hiệu sách nổi tiếng số 2 Hàng Bông giờ là nhà hàng Le Malraux. Ngôi nhà bên cạnh vẫn còn những dòng chữ tiếng Hoa như cách đây hơn 100 năm. Ảnh Peter Nagel 



Phố Hàng Hòm nhìn từ điểm giao cắt với phố Hàng Quạt - Hàng Nón. Quán nước nơi hai người đàn ông đội nón ngồi ngóng ra phố là ngôi nhà cuối cùng dãy số lẻ phố Hàng Quạt, và bắt đầu của phố Hàng Hòm. Cả dãy mấy số nhà này hiện giờ đều là những cửa hàng bán sơn.



Bức ảnh này chụp cùng thời điểm. Tuy tấm bạt che khuất mặt tiền ngôi nhà, nhưng vẫn thấy thấp thoáng hai người ngồi trong quán nước.  Phía bên kia đường, nhóm bốn đứa trẻ vẫn đang chơi đùa trước cửa nhà số 10. Ngôi nhà bên cạnh (số 8) vẫn giữ được nguyên dáng vẻ ấy đến ngày nay.



Bức ảnh này thực chất là bức trên. Người làm ảnh đã sử dụng kĩ thuật để xoá bỏ tấm bạt che trước quán nước. Dấu vết xoá để lại rất rõ trên ảnh.



Vương vấn nét buồn xưa

Chiến sự cuối năm 1946 đầu 1947 đã tàn phá Hàng Hòm, vì đây là chỗ giáp ranh hai khu, giao chiến suốt ngót ba tháng; quân Pháp đã bắn đại bác vào khu này, phá huỷ hầu hết nhà cửa, chỉ còn nguyên vẹn ngôi nhà số 36. Hàng Hòm đã được xây dựng lại trong thời tạm chiếm, nên nhà nào cũng theo kiểu mới cao rộng.